غنایم جنگی نادر شاه افشار از هندوستان

غنایم جنگی نادر شاه افشار از هندوستان
تخت طاووس

زمان ساخت          1738 میلادی در هند به غنیمت ایران درآمد
متعلق به  شاه هند
جنس      احتمالاً از چوب
جواهرات مهم        یاقوت، زمرد، مروارید، یاقوت کبود
عناصر دیگر         سنگ‌های قیمتی
تخت طاووسی که نادرشاه افشار به همراه جواهرات کوه نور و دریای نور از نبرد هندوستان با خود به ایران آورد تفاوت دارد. تخت طاووس نادر با مرگ وی توسط غارتگران تخریب و به یغما برده شد.
 
دریای نور

دریای نور. این الماس که امروزه در موزه بانک مرکزی ایران نگهداری می‌شود، حدود 36 گرم وزن دارد و یکی از بزرگ‌ترین الماس‌های جهان است.
 
کوه نور

کوه نوریا به پارسی کوه شید یا کوه روشنایی گفته می شود و زمانی بزرگترین الماس جهان بود.
این الماس در گذشته 186?0625 قیراط برابر 37?21 گرم وزن داشت که در تراش تازه‌ای که در سال 1854 بر روی آن خورد وزن آن به 105?602 قیراط برابر 21?61 کاهش یافت.
الماس کوه نور هم‌اکنون بخشی از جواهرات پادشاهی پادشاهی انگلستان است و نمونه جایگزین و دگر (بدل) آن در برج لندن در بریتانیا به نمایش درآمده است. این الماس جفت الماس پرآوازه دریای نور است که هر دو از کهن ترین جواهرات شناخته شده در جهان هستند. این الماس درشت سال‌ها میان حاکمان هند، مغول، افغان، ایرانی و بریتانیایی دست به دست شده‌است.
دانستن جایگاه و سرگذشته و تاریخ راستین یافتن کوه نور شدنی نیست. آنچه که پیدا و اشکار است این است که کوه نور نه از کانی که از زیر خاک بستر یک رود بی‌آب و به گمان بسیار در جنوب هند، بیرون آورده شده‌است.
از آنجا که بیشتر الماس‌های درشت دوره مغول بیشترشان فراموش شده‌اند زمانی در پی نوشتهای تاریخی از الماس‌های ویژه و از ان کس هند نامی به میان می‌آید پندار همگانی این است که مرادشان همان الماس کوه نور است.
این سنگ قیمتی از ناحیه قلعه باستانی گلکنده در نزدیکی حیدرآباد در ایالت آندرا پرادش هند در سال 1656 میلادی بدست آمد و توسط میرزا محمد میر جمله وزیر مشهور ایرانی عبدالله قطب‌شاه به شاه جهان پادشاه گورکانی هند تقدیم شد و در آنجا ماند.
در سال 1739 میلادی نادرشاه پس از تسخیر هند، این الماس را که بر تاج محمدشاه هندی می‌درخشید، دید و گفت: «این کوهی از نور است» و از آن تاریخ نام کوه نور بر آن ماند. او این الماس را به همراه دو قطعه الماس دیگر دریای نور (در موزه جواهرات ملی ایران) و مغول کبیر (که جواهرشناسان دنیا معتقدند همان الماس اورلف است که بر روی گرز امپراتوری کاترین دوم روسیه در مجموعه الماس‌های کاخ کرملین نگهداری می‌شود) به عنوان غنائم جنگی از هند بیرون آورد.
کوه نور پس از مرگ نادر توسط احمدشاه درانی به افغانستان بُرده و سپس به شاه شجاع درانی رسید. پس از شکست شاه شجاع، از سردار هندی مهاراجه راجیتسینگ ملقب به شیر پنجاب، کوه نور توسط راجیتسینگ به هند برگردانده شد و سرانجام به تصرف کمپانی هند شرقی بریتانیا درآمد. هنگامی که ملکه ویکتوریا در سال 1877 امپراتور هند شد شرکت هند شرقی آن را به ملکه هدیه کرد و رسماً اعلام شد که این الماس در اختیار ملکه ویکتوریا امپراتور بریتانیا در دوران استعمار بریتانیا بر هند است. هنگامی که کوه نور به بریتانیا برده شد وزن آن 190/3قیراط بود.
پس از آنکه این الماس سال‌ها بین حاکمان هندی، ایرانی، افغان، مغول و بریتانیایی دست به دست شد از 150 سال پیش تا کنون جزئی از جواهرات سلطنتی بریتانیا بوده‌ است. این الماس 105 قیراطی آخرین بار بر تاج الیزابت،همسر جرج ششم، شهبانوی مادر قرار داشت. اکنون الماس کوه نور، همراه با دیگر جواهرات سلطنتی بریتانیا در محل خاصی در برج لندن، قصری تاریخی در ساحل شمالی رود تیمز نگهداری می‌شود.

روی تاج ملکه بریتانیا؛ کوه نور کمی پایین‌تر از یاقوت سرخ جای دارد.
 
الماس شاه

الماس شاه ، الماسی 88?7 قیراطی است که هم‌اکنون در صندوق الماس در مسکو نگهداری می‌شود. این الماس به هنگام فتح هند توسط نادرشاه افشار به ایران آورده شده و جزو جواهرات سلطنتی ایران به حساب می آمد تا آنکه در پی قتل الکساندر گریبایدف فرستاده? روسیه تزاری در سال 1207 (1829 میلادی) در تهران بدست مردم خشمگین، فتحعلی شاه قاجار آن را برای دلجویی به نیکلای یکم پیشکش کرد. الماس شاه اکنون در صندوق الماس در مسکو نگهداری می‌شود.
نام‌های برهان نظام شاه دوم، شاه جهان و فتحعلی شاه قاجار به فارسی بر سطح آن حک شده‌است.همین حکاکی نام‌ها بر روی الماس که به دستور فتحعلی شاه انجام شد ،باعث افت شدید ارزش آن گردید. سابقه کشف این الماس با توجه به تاریخ حکاکی نام برهان نظام شاه پیش از سال 970 است. منشا آن احتمالاً کانسارهای گولکندا هند است.
 
 


بقیه در ادامه مطلب
فهرستی از غنایم نادرشاه از هندوستان
 
جالب است بدانید که نادرشاه علاوه بر جواهرات و اشیای گرانبها ، چندین هزار جلد کتب نفیس هم از هندوستان غنیمت گرفت.
آنچه می‌خوانید بخش پایانی مقاله‌ای از استاد سعید نفیسی درباره غنایم نادرشاه از هند است. این مقاله سال1303 در مجله «شرق» منتشر شده‌است. برحسب تقریر و تحقیق مستر فریز نادرشاه هزار فیل و هفت هزار اسب و 10 هزار شتر از هندوستان با خود به ایران آورد. 100 نفر خواجه‌ سرایان برای خدمات حرمخانه وی در مراجعت با او همراه بودند و محمدشاه هزار نفر از سواران زبده قشون خود را انتخاب کرد و به عنوان غلام در رکاب نادرشاه به ایران فرستاد و از طرف دیگر در موقعی که نادرشاه عازم ایران شد مطابق صورت ذیل 930 نفر خادم و صنعتگر هندی به ایران آورد:
1) نویسنده 130 نفر
2) آهنگر 200 نفر
3) بنا 300 نفر
4) سنگ‌تراش 100 نفر
5) نجار 200 نفر
و این خدام و صنعتگران را برای این انتخاب کرد که اولا رابطه دائمی بین ایران و هندوستان برقرار باشد و ثانیا چون در نتیجه فتنه‌های متوالی قبل از سلطنت او صنعتگران قابل در ایران کم شده بودند و صنعتگران و خدام هندی هم بهتر از عهده خدمت برمی‌آمدند به وسیله این اشخاص می‌خواست صنایع ایران را دوباره رونق بدهد و به همین جهت حکم کرد که قبل از حرکت نقشه شهر شاه جهان‌آباد دهلی را بردارند و همراه بیاورند که از روی آن نقشه شهر جدیدی برای پایتخت خود در یکی از نقاط مناسب مملکت بسازد و به ایشان حکم کرد که در قندهار منتظر اوامر او باشند و در ضمن هم خرج سفر و وسایل نقلیه با مقداری مساعده به ایشان داد، ولی این عده برحسب تنبلی و تن‌پروری و در ضمن نفاقی که در طبیعت هندوها بیش از هر ملت آسیایی است در راه بین دهلی و لاهور فرار کردند و به صوب ماموریت خود نرسیدند.
در بین این غنایم خطیر چند چیز است که محتاج و مستحق تذکار جداگانه است:
اولا- تخت طاووس است که تخت سلطنت پادشاهان هند بوده و مکلل به جواهرات بی‌نظیر و از نفایس اشیای قیمتی روی زمین به شمار می‌رود که در آن تاریخ، مورخین قیمت آن را به پانزده کرور(میلیون) تومان ایران تخمین کرده‌اند. تخت مزبور که در تمام عالم معروف است هنوز هم در بساط سلطنتی ایران قرار دارد ولی معلوم نیست که به همان حال سابق مانده باشد.
ثانیا- یک قطعه الماس معروف به وزن هشت مثقال موسوم به دریای نور است. در سنه 930 هجری که محمد بابر شاه پادشاه معروف گورکانی هند، پسر خود محمد همایون شاه را به فتح «اکره» از بلاد هندوستان فرستاد در زمان تسخیر آن شهر، «بکرماجیت نامی» که از اولاد حکام کوالیار بود این الماس را به محمد همایون تقدیم کرد و مدت 221 سال این قطعه الماس معروف با یک قطعه الماس دیگر موسوم به کوه نور جزو نفایس دربار سلطنتی هندوستان بود.
کوه نور پس از ضعف سلاطین هندوستان به پادشاه لاهور تعلق گرفت و از آنجا به دست سلاطین انگلستان افتاد و اینک جزو جواهرات سلطنتی دربار لندن است و دریای نور را نادرشاه به ایران آورد و در جزو اموال سلطنتی ایران بود.
ثالثا- متجاوز از شصت هزار جلد کتب خطی نفیس و نادر بود که در آن سفر به امر نادرشاه اعظم به ایران حمل کردند که قسمتی از آن در کتابخانه آستان‌ قدس رضوی ضبط و قسمت دیگر در کتابخانه سلطنتی تهران محفوظ بود و معلوم نیست از آن کتب فعلا چقدر باقی مانده و در چه حالت یافت می‌شوند.
رابعا- در شمار اسلحه و ذخایر جنگی که نادرشاه به ایران حمل کرد دویست عراده توپ سنگین بود که هنوز هم بعضی از آنها در اغلب شهرهای ایران دیده می‌شود.
از این غنایم پادشاه بزرگ نادرشاه اعظم، مقداری که معادل دوازده هزار تومان بود با چهارده زنجیر فیل برای سلطان عثمانی و معادل همان هدایای دیگر برای ملکه روسیه توسط دو نفر نماینده مخصوص به استانبول و پطرزبورگ فرستاد. در 1160 هم یک مقدار دیگر هدایا که قیمت آن به 230 و 286 تومان می‌رسید با چند زنجیر فیل دیگر برای سلطان عثمانی فرستاد.
 
نادرشاه در سال 1736 میلادی به عنوان شاهنشاه ایران تاج‌گذاری کرد. این تاج‌گذاری پایان رسمی سلسله صفوی و آغاز سلسله افشار بود. نادر دو سال پس از تاج‌گذاری، قندهار را فتح کرد و آخرین پایگاه هوتکیان را از بین برد. این اتفاق سپاهیان نادر را به مرز امپراتوری گورکانی هند رساند.
دولت گورکانی، به دلیل کشمکش و ستیزهایی که در سه دهه اخیر بر سر جانشینی اورنگ‌زیب پیش آمده بود، تضعیف گردیده بود. امپراتوری مراتا نیز از این فرصت استفاده کرده و بخش‌هایی از شمال و مرکز هند را فتح کرده بود. به دلیل تضعیف دولت مرکزی، بسیاری از بلندپایگان گورکانی هم سر به استقلال برداشته بودند و همه این‌ها درحالی بود که محمدشاه نشان داده بود که آن حکمرانی نیست که بتواند از زوال امپراتوری جلوگیری کند. با وجود اینکه فساد به بالاترین حد خود رسیده بود، سرزمین‌های گورکانی کماکان بسیار ثروتمند بودند و آوازه ثروت دهلی در دور دست‌ها شنیده می‌شد. همه این‌ها، نادرشاه را ترغیب به حمله به هندوستان کرد.
نادر به محمدشاه پیام فرستاد و از او خواست تا دروازه‌های کابل را ببندد تا افغان‌هایی که در سقوط سلسله صفوی نقش داشتند، نتوانند در این شهر پنهان شوند. محمدشاه با این درخواست نادر موافقت کرد، اما در عمل هیچ تلاشی انجام نداد. این اتفاق، آغازگر جنگی گردید که در نهایت با ورود نادرشاه به دهلی پایان یافت. نیروهای ایران به سمت شرق به راه افتادند و در نزدیکی هندوکش، با شورشیان هوتکی روبرو شدند و آنان را شکست دادند. نادرشاه پیش از ورود به پنجاب، شهرهای پیشاور، کابل و غزنی را ضمیمه امپراتوری خود کرد. او در همان سال به سمت سند به راه افتاد و گورکانیان نیز سپاه خود را آماده روبرو شدن با او کردند.
در بیست و چهارم فوریه 1739، نادرشاه در کرنال سپاه گورکانی را به سختی شکست داد. محمدشاه که انتظار شکست از نیروهای ایران که به لحاظ نفرات بسیار کم تعدادتر بودند را نداشت، بلافاصله تسلیم نادر شد و شاه ایران به همراه فرمانروای گورکانی در اولین روز نوروز وارد دهلی شدند. نادر در این شهر خطبه خواند و به نام خود سکه زد. او همه خزانه سلطنتی هندوستان را نیز به عنوان غنیمت جنگی مال خود کرد.
غارت دهلی چند روز طول کشید. تنها از مردم دهلی 20 میلیون روپیه (برابر با تقریباً نیم میلیارد دلار آمریکا در سال 2019) خراج گرفته شد. محمدشاه شخصاً کلید خزانه سلطنتی خود را به نادر داد و تخت سلطنتی مشهور خود، تخت طاووس را نیز از دست داد. تخت طاووس به نمادی از سلطنت نادر و قدرت او تبدیل شد.
در میان جواهراتی که نادر در دهلی غارت کرد، دو الماس مشهور کوه نور و دریای نور نیز دیده می‌شدند. این دو الماس امروزه به ترتیب بخشی از جواهرات سلطنتی بریتانیا و ایران هستند. سربازان ایرانی در ماه مه همان سال دهلی را ترک کردند. نادرشاه تمام سرزمین‌های شرق رود سند را به محمدشاه بازگردند.
 

برچسب‌ها: جواهرات